Niniejsza publikacja stanowi kolejną z cyklu „Polityka spójności Unii Europejskiej – cele, efekty realizacji, problemy do dyskusji”. W tym roku oddajemy do dyspozycji Czytelnika dwa tomy. Pierwszy został poświęcony problematyce szeroko rozumianego społeczeństwa, granic i solidarności, a myślą przewodnią tego tomu są wyzwania dla spójności Europy z punktu widzenia gospodarki, zrównoważonego rozwoju i konkurencyjności państw i regionów europejskich. Wyzwania stojące przed Europą wynikają z sytuacji międzynarodowej: ze wzrostu zagrożenia terrorystycznego, z napływu imigrantów, często o odmiennych kulturowo i religijnie poglądach, oraz z decyzji politycznych i towarzyszących im napięć społecznych. Unia Europejska, kraje członkowskie i regiony napotykają ponadto wiele problemów wynikających z uwarunkowań wewnętrznych. Starzejące się społeczeństwo, rosnące nacjonalizmy, brak wyraźnego przywództwa, potrzeba stałego unowocześniania gospodarek, potrzeba zwiększania wykorzystania alter- natywnych źródeł energii, zanieczyszczenie środowiska – to tylko część problemów, z którymi borykają się władze lokalne, regionalne i krajowe państw członkowskich. Zmiany zachodzące zarówno w Polsce, jak i w pozostałych państwach członkowskich UE są niezwykle dynamiczne, a zatem wymuszają ciągły rozwój, który nie opiera się na schematach, lecz na potrzebie wypracowywania nowych rozwiązań, umacnianiu współpracy, wzajemnym zaufaniu. Konieczne wydaje się udzielenie odpowiedzi na temat wzajemnych powiązań w celu wzmacniania europejskiej spójności. Obecnie jest czas podsumowań związanych z efektywnością, celami i instrumentami wykorzystywanymi w poprzedniej perspektywie finansowej. Ale jest to również czas realizacji założeń strategii „Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”1 oraz dyskusji nad przyszłym kształtem UE, jej celami i instrumentami. Rozpoczyna się czas kształtowania się przyszłej perspektywy finansowej i wyboru ścieżki rozwoju. Szeroka dyskusja polityczna niewątpliwie będzie miała głębokie odzwierciedlenie w gospodarkach krajów członkowskich. Propozycje wysunięte w „Białej księdze” przez Jean-Claude’a Junckera to: 1. Kontynuacja obecnego modelu działania i współpracy. 2. Koncentracja na wspólnym rynku. 3. Zaproszenie wszystkich do współpracy nad konkretnymi projektami, ale nieobowiązkowo. 4. Koncentracja na kilku dziedzinach, ale wydajniejsze działania. 5. W globalnym świecie przyszłość ma tylko głęboka integracja. Nie wszystkie propozycje są korzystne dla Polski, a niektóre są wręcz niebezpieczne. Brak rozmów opartych na racjonalnych badaniach, obserwacjach i analizach prowadzić może do pogłębiania zróżnicowań wewnątrz UE, ale też między regionami. Autorzy artykułów w niniejszym tomie poruszają głównie problematykę dotyczącą gospodarki. Zwracają szczególną uwagę na nowoczesne formy wsparcia rozwoju przedsiębiorstw w regionach, takich np. jak klastry (M. Bucka, S. Kaźmierska). Część autorów omawia kwestie wykorzystania funduszy strukturalnych przez regiony oraz oddziaływanie terytorium na rozwój przedsiębiorczości (M. Dziembała). Niezwykle istotny dla prowadzenia analiz polityki spójności i rozwoju regionów jest rozwój badań w zakresie statystyki regionalnej (M. Pieniążek, D. Rogalińska). Drugim ważnym tematem poruszanym przez autorów jest szeroko rozumiany rozwój zrównoważony (B. Baran, N. Bartkowiak-Bakun, M. Czupich, S. Jankiewicz, P. Grądzik, N. Konopinska). Podstawą koncepcji rozwoju zrównoważonego jest postulat połączenia wymiaru ekonomicznego, społecznego oraz środowiskowego dla podnoszenia jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń. Unia Europejska, wyznaczając cele rozwoju, podkreśla konieczność rozwijania polityki gospodarczej z uwzględnieniem wspomnianej koncepcji. Zmieniające się uwarunkowania społeczno- demograficzne i ekonomiczne rozwoju regionów czy zachodzące procesy integracyjne i globalizacyjne wskazują konieczność poszukiwania nowego paradygmatu polityki rozwoju, czego wyrazem jest głos w dyskusji autorów tomu. Od lat niezwykle istotnym zagadnieniem jest podnoszenie poziomu konkurencyjności UE oraz jej regionów wobec najbardziej konkurencyjnych gospodarek świata. Podjęta problematyka dotyczy przede wszystkim możliwości finansowania działalności innowacyjnej (K. Biegun, D. Murzyn, A. Girul, E. Stańczyk). Dynamiczne zmiany rynkowe, nasilające się procesy globalizacyjne, zmieniające się wymagania klientów sprawiają, że celem przedsiębiorstw, ale i władz lokalnych staje się zapewnienie konkurencyjności swojej oferty produkcyjnej i lokalizacyjnej. Istotnym czynnikiem mającym wpływ na podniesienie poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw i regionów oraz osiągnięcie trwałej przewagi konkurencyjnej jest poziom ich innowacyjności. Spójność społeczna, gospodarcza i terytorialna są ważnymi elementami polityki i działań UE. W niniejszej publikacji przedstawiono aktualne poglądy i badania dotyczące tych zagadnień, licząc na wywołanie dalszych dyskusji i naukowych refleksji. Być może w przyszłości zaowocują one kolejnymi publikacjami w tej serii. Ewa Pancer-Cybulska, Ewa Szostak

Niniejsza publikacja stanowi kolejną z cyklu „Polityka spójności Unii Europejskiej – cele, efekty realizacji, problemy do dyskusji”. Myślą przewodnią bieżącego tomu jest dekada członkostwa Polski w Unii Europejskiej oraz rola polityki spójności w rozwoju Europy zarówno w minionym dziesięcioleciu, jak i w przyszłości. Ostatnie 10 lat było dla UE, krajów członkowskich, regionów i polityki spójności czasem wielu zdarzeń, których efekty odnajdujemy w polityce, gospodarce, sferze społecznej czy w środowisku. Kryzys spowodował, że dysproporcje między regionami zaczęły zanikać, a bezrobocie znacząco wzrosło w większości krajów Unii. Zauważono, że odwrócił się długotrwały trend zbieżności PKB i stopy bezrobocia w UE, co dotknęło w szczególności regiony Europy Południowej. W okresie 2007-2012 spośród 277 regionów UE w 210 wzrosło bezrobocie, a w 50 z nich stopa bezrobocia wzrosła ponad dwukrotnie. Sytuacja jest szczególnie niepokojąca w przypadku ludzi młodych, ponieważ w 2012 r. prawie w połowie regionów stopa bezrobocia wśród młodzieży wynosiła ponad 20%. Kolejnym negatywnym efektem kryzysu gospodarczego był wzrost ubóstwa i wykluczenia, co przyczyniło się do spowolnienia realizacji celów wyznaczonych w strategii „Europa 2020”. Od 2008 do 2013 r. inwestycje publiczne w całej UE spadły realnie o 20%. W bieżącym okresie programowania 2014-2020 budżet polityki spójności w łącznej kwocie ponad 450 mld EUR (licząc ze współfinansowaniem krajowym) będzie wydatkowany na inwestycje oraz pomoc rozwojową dla obszarów, które mogą bezpośrednio oddziaływać na wzrost zatrudnienia i PKB. Środki europejskie mają być skierowane głównie na wspieranie MŚP, badań, rozwoju i innowacji, edukacji, gospodarki niskoemisyjnej, ochrony środowiska, walki z bezrobociem i wykluczeniem społecznym, na rozwój infrastruktury łączącej obywateli UE oraz modernizację organów administracji publicznej. Autorzy bieżącego tomu, pochodzący z europejskich ośrodków naukowych i badawczych, koncentrują się szczególnie na relacjach łączących politykę gospodarczą i społeczną na szczeblu krajowym i regionalnym. Treść publikacji dotyczy teoretycznych i praktycznych aspektów polityki spójności w okresie 2004-2020 w ujęciu ponadnarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Dyskusja poświęcona polityce spójności w różnych wymiarach i aspektach wskazuje na zróżnicowane podejście autorów do kwestii konwergencji i dywergencji w Unii Europejskiej, ekonomicznych aspektów pomocy regionalnej, czy też roli statystyki w badaniach naukowych i procesach podejmowania decyzji rozwojowych.