Katedra Ekonomii Ekologicznej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu w grudniu 2012 roku zorganizowała konferencję naukową „Zasobooszczędne gospodarowanie”. Przyczyną zajęcia się taką problematyką było ogłoszenie przez Komisję Europejską w 2010 roku komunikatu: EUROPA 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Jednym z projektów tematycznych tej strategii jest „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”. Jest to projekt na rzecz uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii, modernizacji transportu oraz propagowania efektywności energetycznej. Ogłoszony we wrześniu 2011 roku dokument Komisji Europejskiej „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy” (KOM (2011) 571 wersja ostateczna) przedstawia na wstępie następującą wizję: „Do 2050 r. gospodarka UE rozwija się, przestrzegając ograniczeń dostępności zasobów, nie przekraczając poziomów krytycznych dla planety, przyczyniając się tym samym do globalnego przekształcenia gospodarczego. Nasza gospodarka jest konkurencyjna, sprzyja włączeniu społecznemu i zapewnia wysoki poziom życia przy dużo mniejszym wpływie na środowisko. Prowadzona jest zrównoważona gospodarka wszystkich zasobów, od surowców po energię, wodę, powietrze, grunty i glebę. Zrealizowano główne etapy w zakresie zmiany klimatu, zachowując, promując i w znacznym stopniu odbudowując różnorodność biologiczną i stanowiące jej podstawę funkcje ekosystemu”. Ta śmiała wizja skłania do pytania, w jakim miejscu jesteśmy obecnie i czy możliwe będzie przeorientowanie gospodarowania w kierunku umożliwiającym osiągnięcie zakreślonych celów? Głębokość zmian będzie tym większa, im bardziej jesteśmy obecnie odlegli od modelu zasobooszczędnego gospodarowania. Zmiany mają się dokonać w okresie bardzo krótkim, krótszym od przewidywanej długości aktywności zawodowej osób rozpoczynających obecnie pracę. Istotne znaczenie ma też identyfikowanie barier, jakie mogą przeszkodzić w przestawianiu gospodarki. Mogą one tkwić w obecnym systemie gospodarowania i zarządzania zasobami środowiska, ale mogą także być tworzone w przyszłości, jeśli procesy zmian nie zostaną właściwie zaprogramowane i wdrożone. Niewątpliwie warunkiem koniecznym do pomyślnego przechodzenia do gospodarki zasobooszczędnej jest zapewnienie wyższej efektywności wykorzystania energii, a dzięki temu ograniczenie niekorzystnych wpływów gospodarowania energią na klimat. Od efektów osiąganych w tych obszarach są z kolei zależne postępy w dziedzinie lepszego wykorzystania zasobów użytkowanych rolniczo oraz zasobów przyrodniczych wykorzystywanych nie tylko w rolnictwie, ale także w gospodarce turystycznej, leśnictwie czy rekreacji. Celem zebrania artykułów w tym układzie tematycznym była próba wielo-aspektowego spojrzenia na gospodarowanie wybranymi zasobami przyrodniczymi w Polsce. Zamieszczone w niniejszym opracowaniu artykuły miały za podstawę referaty wygłoszone na wspomnianej konferencji. Prezentują one ujęcie „zasobowe” – odnoszą się do wybranych dziedzin, w których występuje i będzie występować orientacja na bardziej efektywne wykorzystanie zasobów przyrodniczych. Wyodrębniono trzy podstawowe grupy problemowe. Są to: energia i klimat, rolnictwo, wycena zasobów przyrodniczych. Uzupełnieniem tego ujęcia są artykuły zamieszczone w opracowaniu: „Polityka zrównoważonego i zasobooszczędnego gospodarowania” (Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 318). Celem zebranych tam artykułów jest analiza i ocena ocena działań, instrumentów, czynników, warunków i ograniczeń ekonomicznych w procesie przechodzenia gospodarki polskiej do wymagań określonych w strategii Europa 2020. '

Celem głównym niniejszego opracowania jest wskazanie ograniczeń i zagrożeń o charakterze kryzysowym, jakie może przynieść tradycyjne podejście do rozwoju rolnictwa i energetyki. Celem dodatkowym natomiast jest ukazanie, że zrównoważony rozwój jest alternatywą, która ogranicza ryzyko tworzenia zjawisk kryzysowych, zarówno w obrębie każdego z tych obszarów, jak i w obszarach gospodarowania względem nich współzależnych. Pierwsza część opracowania poświęcona jest problemowi równoważenia rozwoju rolnictwa w warunkach kryzysu. Wydaje się, że wdrażanie zrównoważonego rozwoju powinno być łatwiejsze w okresach, gdy zawodzą tradycyjne mechanizmy rozwoju, a wychodzenie z kryzysu angażuje ogromne środki. Przeznaczenie ich dla „przestawienia” systemu na rozwój zrównoważony może przyspieszyć proces wychodzenia z kryzysu oraz tworzyć warunki do zapobiegania kryzysom w przyszłości. Problem ten dotyczy zwłaszcza Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej – polityka ta może zostać w większym stopniu przeorientowana na cele zrównoważonego rozwoju i stać się narzędziem wyrównywania szans rozwojowych, a nie – jak dotychczas – narzędziem wyrównywania dochodów. Oprócz tego w części pierwszej wiele miejsca zajmują zagadnienia funkcjonowania rolnictwa w warunkach kryzysu. W szczególności jest to powiązane z problemem zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego jako jednym z podstawowych oczekiwań formułowanych pod adresem rolnictwa. Druga część opracowania przedstawia problemy produkcji i wykorzystania energii w kontekście zrównoważonego rozwoju. Głównym tematem większości artykułów jest rozwój odnawialnych źródeł energii oraz rozwój energetyki w układzie lokalnym. Zagadnienia te ściśle wiążą się także z omawianymi w pierwszej części perspektywami rozwoju zrównoważonego rolnictwa. Ważnym motywem obydwu części jest analiza i ocena z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju przedsięwzięć podejmowanych w praktyce. Związane jest to zwłaszcza z próbą odpowiedzi na pytanie, jakie szanse dla wychodzenia z kryzysu stwarza zrównoważony rozwój oraz jakie powinny być narzędzia i instrumenty jego wdrażania.

Niniejsze opracowanie ma na celu próbę analizy przyczyn kryzysu z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju oraz wskazanie możliwości wykorzystania koncepcji i mechanizmów zrównoważonego rozwoju do rozwiązywania problemów stwarzanych przez kryzys. Jest także próbą wskazania, że wdrażanie zrównoważonego rozwoju powinno być łatwiejsze w okresach, gdy zawodzą tradycyjne mechanizmy rozwoju, a wychodzenie z kryzysu angażuje ogromne środki. Przeznaczenie ich dla „przestawienia” systemu na rozwój zrównoważony może przyspieszyć proces wychodzenia z kryzysu oraz tworzyć warunki zapobiegania kryzysom w przyszłości.

Katedra Ekonomii Ekologicznej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu od 1995 roku organizowała co dwa lata konferencje naukowe, których problematyka była związana ze zrównoważonym rozwojem. Znajdowało to wyraz także w tytułach konferencji. Problematyka konferencji „Zasobooszczędne gospodarowanie”, która odbyła się w grudniu 2012 roku, nadal miała związek ze zrównoważonym rozwojem, ale modyfikacja tematyki wynikała z pojawienia się strategii ważnej dla orientacji zrównoważonego rozwoju w Unii Europejskiej. Komisja Europejska ogłosiła w 2010 roku komunikat: „EUROPA 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: – rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; – rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; – rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Jednym z projektów tematycznych tej strategii jest „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”. Jest to projekt na rzecz uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, szerszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii, modernizacji transportu oraz propagowania efektywności energetycznej. Zgodnie z zapisami Strategii Europa 2020 do rozwiązania największych problemów i osiągnięcia celów strategii mają być wykorzystane instrumenty, jakimi dysponuje się na poziomie UE, przede wszystkim jednolity rynek, instrumenty finansowe i narzędzia polityki zewnętrznej. Na poziomie krajowym państwa członkowskie będą musiały m.in.: – stopniowo wycofywać dotacje szkodliwe dla środowiska, stosując wyjątki jedynie wobec osób w trudnej sytuacji społecznej; – stosować instrumenty rynkowe, takie jak zachęty fiskalne i zamówienia publiczne, w celu zmiany metod produkcji i konsumpcji; – wykorzystywać przepisy, normy w zakresie efektywności energetycznej budynków i instrumenty rynkowe, takie jak podatki, dotacje i zamówienia publiczne, w celu ograniczenia zużycia energii i zasobów, a także stosować fundusze strukturalne na potrzeby inwestycji w efektywność energetyczną w budynkach użyteczności publicznej i bardziej skuteczny recykling; – propagować instrumenty służące oszczędzaniu energii, które mogłyby podnieść efektywność sektorów energochłonnych, jak np. instrumenty oparte na technologiach informacyjno-komunikacyjnych. Powyższe problemy mają wymiar ekonomiczny. Wymagają analizy, uporządkowania i przedyskutowania ich w gronie specjalistów. Wspólną płaszczyzną zamieszczonych artykułów jest problematyka ekonomiczna, skupiona głównie wokół instrumentów i działań wymienionych w Strategii Europa 2020 w ramach obszaru „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”. Celem jest analiza i ocena ocena działań, instrumentów, czynników, warunków i ograniczeń ekonomicznych podejmowanych w celu dostosowania gospodarki polskiej do wymagań określonych w strategii. Zakres tematyczny zamieszczonych artykułów jest szeroki. Wyodrębniono cztery podstawowe grupy problemowe. Są to: – reorientacja strategii zrównoważonego rozwoju, – polityka ekologiczna i jej instrumenty, – zarządzanie w duchu zrównoważonego rozwoju, – zrównoważona konsumpcja. Uzupełnieniem tego ujęcia są artykuły przedstawione w opracowaniu: „Efektywne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi i energią” (Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 317). Zamieszczone w nim artykuły również miały za podstawę referaty wygłoszone na wspomnianej na wstępie konferencji. Prezentują one ujęcie „zasobowe” – odnoszą się do wybranych dziedzin, w których występuje i będzie występować orientacja na bardziej efektywne wykorzystanie zasobów przyrodniczych '

Koncepcja zrównoważonego rozwoju ma charakter uniwersalny i holistyczny. Nie można uznać jej za pełną i skończoną. Podlega przekształceniom, które są odpowiedzią na kluczowe problemy przyszłego rozwoju. Ma jednak elementy uniwersalne i stałe. Pozwala to na twórcze i aktywne wdrażanie tej koncepcji do praktyki. Złożoność koncepcji zrównoważonego rozwoju sprawia, iż trudno o metody badawcze pozwalające objąć tak złożoną rzeczywistość. Z uwagi na poprawność metodologiczną badacze budują narzędzia oparte na założeniach specyficznych dla ekologii, ekonomii, socjologii czy innych nauk, skupione na właściwych im aspektach poznawczych. W niniejszym opracowaniu prezentowany jest ekonomiczny aspekt podejścia do tej koncepcji. W zdecydowanej większości artykułów podstawą jest hipoteza – podmioty, które powinny zajmować się wdrażaniem zrównoważonego rozwoju, mają trudności z praktycznym zastosowaniem tej teorii. Wynika to zwykle z faktu, że problemy podmiotów zajmujących się implementacją zrównoważonego rozwoju są słabo znane. Stąd w artykułach istotne miejsce zajmują kwestie identyfikacji tych problemów, ich analizy i oceny. Celem rozważań jest poznanie przyczyn trudności we wdrażaniu koncepcji zrównoważonego rozwoju w praktyce oraz zaproponowanie procedur ułatwiających ten proces. Podjęcie tematu jest uzasadnione z kilku powodów. Po pierwsze, zrównoważony rozwój jest nieodłącznym elementem strategii, programów czy większych zamierzeń rozwojowych. Po drugie, dotyczy działań zarówno podmiotów samorządowych, jak i przedsiębiorstw. Po trzecie, istnieją problemy „przełożenia” ogólnej koncepcji na wytyczne dla powyższych działań. W związku z tym podmioty oczekują pomocy koncepcyjnej oraz wskazówek, jak mają programować swoje działania i koordynować je w sposób zgodny z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Połowa artykułów jest autorstwa zespołu Katedry Ekonomii Ekologicznej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, który od wielu lat specjalizuje się w badaniu problematyki zrównoważonego rozwoju. Drugą część stanowią opracowania autorów z różnych ośrodków naukowych w kraju. Dzięki wspólnym zainteresowaniom teksty dobrze się uzupełniają i stanowią oryginalny wkład do teorii i praktyki zrównoważonego rozwoju. Prezentowane artykuły zostały zgrupowane w pięciu częściach: • koncepcyjne aspekty formułowania i wdrażania zrównoważonego rozwoju, • wdrażanie zrównoważonego rozwoju w gminach, • wdrażanie zrównoważonego rozwoju w rolnictwie i gospodarce wodnej, • wdrażanie zrównoważonego rozwoju w energetyce, • wdrażanie zrównoważonego rozwoju w przedsiębiorstwie. Rozwój zrównoważony jest podstawową przesłanką programów dotyczących regionów, miast, branż gospodarki, a nawet przedsiębiorstw. Ponadto w różnym stopniu stosowany jest w wybranych dziedzinach gospodarki. Praktyczne wdrażanie wymaga jednoczesnego uwzględnienia przenikających się aspektów i dbania o zachowanie ładów w ich obrębie. Podstawowe znaczenie wydaje się mieć odpowiednie przygotowanie programów rozwoju i ich ocena z punku widzenia ich zrównoważenia. Powinno to pozwolić na łatwiejsze wypracowanie metod i instrumentów operacjonalizacji zrównoważonego rozwoju. Autorzy wyrażają nadzieję, że prezentowane w zbiorze artykuły pomogą lepiej zrozumieć koncepcję zrównoważonego rozwoju oraz skuteczniej i efektywniej stosować ją w różnych obszarach i przez różne podmioty.

Zmiana ustroju gospodarczego i społecznego, jaka nastąpiła w Polsce po roku 1989, wymagała także nowej polityki ekologicznej. Polityka taka została przyjęta przez Radę Ministrów w 1990 r., a w roku następnym przez Sejm i Senat. Była pierw¬szym dokumentem, który w kompleksowy sposób formułował politykę ekologiczną dla okresu transformacji systemowej w Polsce – od gospodarki centralnie planowa¬nej do gospodarki rynkowej. Polityka ekologiczna wskazywała na nową koncepcję rozwoju, określaną mianem ekorozwoju. Jednak skupiano się głównie na zerwaniu z problemami i patologiami, które nagromadziły się w okresie gospodarki centralnie planowanej. Polityka ta obowiązywała w latach 1991-2000... Andrzej Graczyk '

The aim of the monograph is to show processes and behavior in the organic foodmarket in Poland. Empirical research was conducted in this area, involving boththe supply entities (organic food producers, distributors), as well as demandentities (buyers and consumers). The subject of the survey of buyers and consumers was to identify the motivesand factors influencing the purchase of organic products, the preferred forms ofsales and brand of these products, organic food in particular. The deliberationslead to the creation of typology of Polish eco-friendly goods for consumers, andimplications for entrepreneurs arising therefore. The main objective of the study of agricultural farms was to identify influencingfactors and perspectives of development of the agricultural market of organicproducts in Polish conditions. Questions directed to the owners of organic farms regarded factors related to theprofitability of organic farming and mechanisms of functioning of the market andprospects of its development. The aim of research of distributors was to determine the status and prospectsof development of distribution channels of organic products in Polish conditions.The analysis was aimed at determining the most popular distribution channelsand the prospects of the system’s development.